پرواز صفرها و احتمال تغییر واحد پول ایران
فرشید آل داوود
جرس: ارزش ريال و قدرت خريد آن نسبت به سال هاي نخست پيروزي انقلاب 830 بار کاهش يافته است. يعني ارزش هر ريال ايران در مقايسه با آن زمان 830 مرتبه کمتر شده است . اولین اسکناس هزارتومانی در ایران در سال 1351 به بازار آمد . به گفته یک پژوهشگر در امور اقتصادی اکنون در سال 90 یعنی سی و نه سال بعد، ارزش پول هزار تومانی به 130 هزار تومان رسیده است . اگر در حال حاضر اقدام به حذف صفر از پول ملی شود در واقع به استقبال تورم و افزایش قیمت رفته ایم چرا که در حال حاضر ارزش پول هزار تومانی به 130 هزار تومان رسیده و زمانی می توان اقدام به حذف صفر کرد که ارزش این هزار تومانی به 1 میلیون تومان رسیده باشد.
سه صفر یا چهار صفر ؟
تا پیش از این صحبت از حذف 3 صفر از پول ملی مد نظر بود اما اکنون رئیس بانک مرکزی ایران می گوید به زودی 4 صفر از پول ملی کشور حذف می شود . یعنی حذف سه صفر بایگانی شده و اندیشه دیگری مد نظر قرار گرفته است که مصباحی مقدم عضو کمیسیون اقتصادی مجلس آن را در راستای تغییر واحد پول کشور ارزیابی می کند و می گوید : همانطور که در امریکا دلار و سنت و در انگلیس پوند و پنی کاربرد دارد در ایران نیز ریال برای پول های درشت و یک واحد دیگر برای پول های ریز تر کاربرد خواهد یافت تا از این طریق كمترين خرج هاي مردم با پول خرد انجام شود و پول در اقتصاد ملي معنا دار باشد.
اما محمود بهمنی می گوید : نمی توانیم اسکناس های درشت تر منتشر کنیم چرا که در صورت ادامه روند بی ارزش شدن پول انتشار اسکناس های بالاتر از 10 هزار تومان عملا امکان پذیر نیست.
وقتی وی از 10 هزار تومانی صحبت می کند معنایش این است که هر ده هزارتومان تبدیل به 1 تومان می شود در حالی که قبلا قرار بود با پروژه حذف سه صفر 1000 تومان یک تومان محسوب شود.
شمس الدین حسینی وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز از مدافعان طرح حذف 4 صفر است . وی معتقد است با تصویب بسته سیاستی بانک مرکزی در صورت کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری برنامه حذف صفر را می توان اجرایی کرد.
ایران و تجربه دیگر کشورها
این در حالی است که اکنون خودپرداز ها در ایران تراول های 50 هزار تومانی هم در اختیار مردم قرار می دهند ، تراول هایی که تا چند سال پیش برای نقد کردن آنها نیاز به عملیات بانکی ، امضاء و ارائه کارت شناسائی معتبر بود اما اکنون این تراول ها به عنوان پول خرد در میان مردم دست به دست می شود.
با این وجود اکنون در اروپا اسکناس بالاي 500 يورو نداريم و کمتر کسي هست که از اسکناس 500 یورویی استفاده کند، گرچه بهمنی رئیس بانک مرکزی می گوید حذف صفر از پول ملی در نرخ تورم بی تاثیر است اما تجربه نشان داده حذف صفر از پول ملی ارتباط مستقیمی با نرخ تورم دارد. به عنوان مثال قبلا در ترکیه مردم برای خرید یک قرص نان یا یک بطری آب باید چند میلیون لیره می پرداختند همین مساله موجب شد تا اصلاح پول در این کشور در دستور کار قرار بگیرد و با حذف صفراز اول ژانویه 2005 پول های جدید وارد چرخه اقتصاد ترکیه شود.
يکي از کارشناسان اقتصادي بانک مرکزي ترکيه مي‌گويد: کشورهايي كه اقتصاد آنها از تورم بالا رنج مي‌برد و ارزش پول ملي آنها در سراشيب سقوط قرار گرفته بود، براي ساده‌تر شدن مبادلات اقتصادي و بازرگاني و همچنين كاهش هزينه چاپ اسكناس اقدام به حذف صفر يا صفرهايي از اسكناس‌ها می کنند.
کارشناسان اقتصادي صندوق بين‌المللي ﭘول دليل تاثير‌گذار بودن سياست حذف صفر از واحد ﭘول ملي در اصلاح اقتصاد کشورهایی مثل ترکیه را موفقيت آنها در مهار تورم مي‌دانند. بر اساس این ایده پيش از اينکه صفرها از پول ترکيه حذف شوند اين کشور موفق شده بود تورم را به کلي مهار کند و نرخ تورم را به ارقام يک رقمي تقليل دهد. در اين شرايط اصلاح پول نيز به کمک اقتصاد آمد تا زمينه‌ساز رشد اقتصاد شود.
طرحی به قدمت 18 سال
اصلاح ارقام پول ملی از سال 72 در بانک مرکزی مطرح بوده اما اجرای آن مستلزم تک رقمی شدن نرخ تورم بوده است. 14 سال بعد یعنی در سال 86 و در زمان ریاست طهماسب مظاهری در بانک مرکزی این موضوع دوباره در دستور کار قرار گرفت . این در حالی است که ابراهیم شیبانی رئیس قبل از مظاهری مخالف صد درصد این موضوع بود و آن را مسکوت گذاشته بود.
در سال 86 بانک مرکزی سرانه اسکناس در کشورهای پیشرفته را 12 تا 14 برگ و در ایران 114 برگ اعلام کرد که نشان می داد شرایط برای اجرای این طرح خیلی مناسب نیست.
تابستان 86 امیر منصور برقعی معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی احمدی نژاد گفت اظهار نظر در باره حذف صفر از پول ملی به طور قاطع امکان پذیر نیست ایران ویژگی‌های خاص خود را دارد و هرگاه تجربیات سایر کشورها در ایران اجرا شده، به جواب نرسیده‌ایم.
حمید پورمحمدی معاون امور بانکی وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز همان زمان گفت: در حال حاضر طرح تغییر واحد پولی کشور جزو ضرورت‌ها و موضوعات روز کشور نیست و موضوعاتی مهم‌تر از تغییر واحد پولی کشور وجود دارد.
روش پیشنهادی یک نماینده مجلس
اما صرفنظر از این واقعیت های فنی یک نماینده مجلس اظهارات عجیبی را در باره مانوس کردن مردم با این روش بیان می کند. غلامرضا مصباحی مقدم عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با دفاع از حذف صفر می گوید : براي يك مدت يك يا دو ساله می توان دست به انتشار اسكناس هايي زد كه سه يا چهار صفر آن به صورت كمرگ چاپ شده اند و در گام بعدي صفرها را حذف كرد، اين كار سبب مي شود تا مردم با اسكناس هاي جديد آشنا شوند!
وی افزود: حذف صفر از پول در سال 1923 برای نخستین بار از سوی آلمانی ها اجرا شد که آنها مبادرت به حذف 14 صفر از پول ملی کردند زیرا به خاطر انتشار بی رویه پول در زمان جنگ جهانی اول هر دلار آمريكا معادل يك ميليارد و 700 ميليون مارك آلمان بود و پس از آن فرانسه با حذف 6 صفر دست به اصلاحات اقتصادی زد.
کارشناسان چه می گویند؟
کارشناسان اقتصادی از زمان مطرح شدن جدی بحث حذف صفرها از پول ملی، اظهار نظر های متعددی در باره چند و چون اجرای احتمالی این طرح داشته اند.
مسعود نیلی کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر این که تغییر واحد پولی کشور قبل از حل مشکل رشد حجم پول، تاثیر مثبتی در اقتصاد کشور نخواهد داشت، گفت : برای تغییر واحد پولی کشورعلاوه برتورم باید شرایط اقتصادی کشور را نیزمد نظر قرار داد.
محمد طبیبیان، ريیس سابق موسسه عالی آموزش عالی بانکداری ایران تغییر واحد پولی کشور را بیهوده، بی‌نتیجه و برای جامعه پرهزینه دانست و تصریح کرد: کشورهایی که اقدام به تغییر واحد پولی کشور خود کردند، قبل از آن اقدامات دیگری نظیر کنترل نرخ تورم و کاهش صفرهای پول خود کردند و بنابراین من حذف چند صفر را از پول ملي كار مناسبي نمي‌دانم و مطمئن هستم كه در صورت موفقيت آميز بودن طرح نيز هيچگونه نتيجه اقتصادي براي كشور ما نخواهد داشت.
بهاالدين حسيني عضو كارگروه اصلاح ساختار بانكي كشور نیز گفته همزمان با حذف صفرها بايد به همان نسبت قيمت‌ها نيز كاهش يابد تا به بروز برخي مشكلات در اين خصوص منجر نشود.
برخی کارشناسان نیز معتقدند دولت به جاي حذف صفرها بهتر است به چاپ اسكناس درشت اقدام كند كه در اين صورت آثار رواني تورمي منفي آن نيز كمتر مي‌شود
مدیر عامل بانک سامان هم با بيان اينكه حذف صفر از پول ملي اثر رواني در كاهش تورم دارد، گفت: به‌رغم تمام مزيت‌هايي كه حذف صفر از پول ملي به همراه دارد، ترويج استفاده از كارت‌هاي بانكي اقدامي مناسب‌تر است.
محمدجواد صفار از روسای رييس هيات ناظران بانك مركزي نیز قبلا به ایسنا گفته بود افزايش ارزش اسمي اسكناس ايران يك تصميم اقتصادي و حذف صفر از واحد پولي يك پيشنهاد سياسي است.
مدير‌عامل سابق بانك سپه نیز گفته اين كار منجر به يك انقلاب اقتصادي در كشور خواهد شد وزمینه افزايش اعتماد مردم به پول و در نهايت باعث کاهش نرخ تورم خواهد شد.
محمد نهاوندیان رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران نیز گفت اگر حذف صفر از پول ملی این توهم را به دنبال داشته باشد که این اقدام جانشین اقدامات واقعی مقابله با تورم است، آنگاه بسیار پرآسیب خواهد بود.
وی افزود : اگر کسی گمان کند که با حذف صفرها، مبارزه با تورم صورت گرفته است، تبعا دلیل قوی نخواهد داشت؛ ولی اگر حرکت ضد تورمی در واقعیت اقتصادی به طور جدی دنبال شود که به مرحله قابل قبولی در نظام اقتصادی و کنترل تورم منتهی شود، آنگاه حذف صفر از پول ملی اقدامی صرفه‌جویانه خواهد بود.
محمدجواد محقق عضو هیات علمی پژوهشکده امور اقتصادی با تاکید بر این که حذف سه صفر بر ارزش کالاها تاثیری ندارد، گفت: در زمان فعلی بار روانی ناشی از اجرای لایحه هدفمند کردن یارانه ها وجود دارد و با حذف سه صفر این بار روانی افزایش یافته و کنترل و مدیریت آن سخت می شود
به گفته وی بهتر است ابتدا قانون هدفمندی یارانه ها اجرا شود تا افزایش قیمت های ناشی از آن به تعادل برسد و پس از آن در مورد خذف سه صفر از پول ملی و یا تعدیل آن تصمیم اتخاذ شود.
بهمن کبيري پرويزي عضو موسسه چارتر لندن نیز درباره اين موضوع گفته در صورت حذف سه صفر از واحد پول هر هزار تومان با يک تومان برابر خواهد شد. وي افزود: با حذف سه صفر از واحد پول قطعاً قيمت هاي جديدي براي اين دسته از کالاها تعيين خواهد شد که قطعاً به نفع مصرف کننده نخواهد بود. به عبارت ديگر رفتار فروشنده به سمت افزايش بهاي کالا به سمت يک واحد از واحد جديد پول پيش خواهد رفت.
پرويزي خاطرنشان کرد: فروشنده ای که کالاي خود را تا قبل از حذف صفر از واحد پول 250 تومان مي فروخته است پس از حذف سه صفر کالاي خود را بايد دو ريال و نيم بفروشد که در بهترين حالت او براي رهايي از مشکل پول خرد و محاسبات ، نرخ کالاي خود را به سه ريال افزايش خواهد داد. محاسبه بهاي کالا در حال حاضر و با اين تعداد صفر مشکل است و حذف صفر مشکل فعلي را حل مي کند، اما مشکلي با عنوان محاسبه بهاي جديد کالا را اضافه مي کند.
در نتیجه به نظر می رسد اگر تمام کالاها به همين شکل محاسبه شوند حجم بسيار بالايي از پول خرد مورد نياز است تا بهاي کالا اضافه نشود. فلذا اقدامي که به نظر مي رسد براي مهار تورم اتخاذ مي شود،( یعنی حذف سه صفر) خود تورم زا خواهد بود.
در حال حاضر و در شرایطی که نحوه اجرای کامل لایحه هدفمند‌سازی یارانه‌ها در ابهام است هر اقدامی در راستای تغییر واحد پول ملی اقدامی شتابزده خواهد بود اگر فرض شود نظام فعلی اختصاص یارانه‌ها همچنان ادامه پیدا خواهد کرد بازهم به دلیل قواعد متزلزل حاکم بر این سیستم نمی‌توان تأثیر این فرآیند را در تغییر واحد پول ملی به دقت ارزیابی کرد چرا که ریسک رشد شدید تورم بازهم به قوت خود باقی است.
منبع: